Over motivatie

Motivatie om je gedrag te veranderen is geen vaststaand gegeven. Het is niet iets 'wat je hebt of wat je niet hebt', het is geen houding van 'alles of niets'. Motivatie kan veranderen en evolueren doorheen de tijd.

Vaak is het eerst de omgeving die zich zorgen maakt, terwijl jij misschien vindt dat ze 'overdrijven'. Dan begin je nadelen te ondervinden van je druggebruik of wordt het moeilijker om deze nadelen te negeren. Je wilt iets veranderen, maar het voornemen alleen blijkt niet voldoende. Je zal ook stappen moeten zetten om je gedrag te veranderen.

De veranderingscirkel

Verandering gebeurt niet zomaar, van het ene moment op het andere. Je kan verandering zien als een cirkel, een proces waarbij je verschillende stadia doorloopt en soms terugvalt naar een vorige fase, om uiteindelijk een nieuw evenwicht te vinden.

Dit werd oorspronkelijk beschreven door Prochaska & Diclemente. Prochaska en Diclemente vonden dat een veranderingsproces bij de meeste mensen in 5 tot 6 stappen verloopt. Waarbij veel mensen, ondanks hun inspanningen om te veranderen, toch soms terugvallen in hun oud gedragspatroon (stap 6). Om dit hele veranderingsproces helder te kunnen voorstellen maken zij gebruik van een cirkel.

Wat zijn de verschillende fases?

• De 'instap'-plaats wordt aangeduid door de oranje pijl. Hier zit je in de 'voorbeschouwingsfase'. Tijdens de 'voorbeschouwingsfase' stelt je jezelf weinig of geen vragen bij je druggebruik. Soms maak je vage bedenkingen, naar aanleiding van opmerkingen die je krijgt vanuit de omgeving. Bijvoorbeeld je vrienden die zeggen "dat je neit goed bezig bent". Over het algemeen wegen de voordelen van het gebruik voor jou echter nog zwaarder door dan de nadelen.
• Tijdens de 'overpeinzingsfase' begin je jezelf vragen te stellen. Wegen de voordelen écht zwaarder door? Moet er toch iets veranderen? Je begint voor- en nadelen tegen elkaar af te wegen. Buitenstaanders zien echter nog niet veel verandering, want de verandering speelt zich vooral af in je gedachten.
• Dan volgt de 'beslissingsfase'. Het is in deze fase dat je echt wel beslist om iets, hoe klein ook, aan je druggebruik te veranderen. De motivatie is met andere woorden net groot genoeg om, naast je gedachten, nu ook je gedrag te gaan veranderen. Tijdens de 'beslissingsfase' worden er beslissingen genomen en voornemens gemaakt: "ik ga er iets aan doen, het kan zo niet langer".
• Voornemens blijken dikwijls echter niet voldoende. De oude gewoontes kunnen diepgeworteld zijn. Je moet aandacht schenken aan het ontwikkelen van nieuwe gewoontes, want dat lukt niet vanzelf. Dit is de 'actie fase' of de fase van 'actieve verandering'. Tijdens deze fase ga je zichtbare inspanningen leveren om te veranderen: je gaat minder op stap, vermijdt plaatsen waar gedeald wordt, of je gaat op zoek naar een nieuwe tijdsinvulling,... Deze fase wordt dikwijls gekenmerkt door 'vallen en opstaan'.
• Als er voldoende succeservaringen zijn, dan volgt de 'bestendigingsfase'. De nieuwe gewoontes worden 'eigen gemaakt', het begint meer 'vanzelf te gaan'.
• Tijdens alle fases is er een 'terugval' mogelijk, je hervalt in je oude gewoontes. Ofwel langdurig, d.w.z. je gaat eigenlijk terug naar de 'voorbeschouwingsfase'. Ofwel je herpakt je vrij vlug, waarbij de cirkel zeer snel terug doorlopen wordt.
• Als de nieuwe gewoontes helemaal 'eigen worden' en er is geen lichamelijke verslaving, dan kan de cirkel verlaten worden. Je vindt een nieuw evenwicht.